Ölmekte Olan Birey ve Ailesinin Bakımı İnsani ve Profesyonel Bir  “Akıl- Yürek ve El” Hizmetidir
Yakın Doğu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekan Yardımcısı / Hemşirelik Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ümran DAL YILMAZAntalya’da düzenlenen 20. Ulusal Cerrahi/15. Cerrahi Hemşireliği Kongresine konuşmacı ve oturum başkanı, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Araştırma Görevlisi Nida Aydın‘da katılımcı olarak yerini aldı.

Doç. Dr. Ümran DAL YILMAZ “Yaşam Sonu Bakım” konulu panelde; Yaşam Sonu “Fiziksel Bakım” üzerine konuşmasını gerçekleştirdi.

Yakın Doğu Üniversitesi Basın ve Halkla ilişkiler Müdürlüğü'nden yapılan açıklamada, Hemşirelik Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ümran DAL YILMAZ Yaşam Sonu “Fiziksel Bakım” üzerine yaptığı konuşmada, Bakımın kapsamı ve niteliği üzerinde durdu. YILMAZ, hemşirenin bireyle iletişimine, ölmekte olan kişinin çok boyutlu gereksinimlerine ve hemşirenin ölüme ilişkin  anlayışına /tutumuna dayalıdır dedi.

YILMAZ konuşmasına şöyle devam etti; Ölmekte olan birey ve ailesinin bakımı insani ve profesyonel bir  “akıl- yürek ve el” hizmetidir. Bir insana (ölmekte olan bireye) ölene kadar doyumluya yakın bir yaşam sunma ve rahatlık sağlama fırsatı vardır. Bireyin sonsuz ilginize, yalnızlığını azaltmaya yardım etmenize, ağrısını azaltmanıza,  fiziksel bakımınıza,  yoğun tıbbi  tedavileri dayanılabilir hale getirmenize ihtiyacı vardır. Fiziksel bakım; beslenme, hijyen, dinlenme, eliminasyonu sağlamayı, ağrı ve diğer semptomları gidermeyi kapsar. Tutarlı ve kapsamlı bir bakım vermekle hastaya “ulaşılabilir olduğumuzu” ve   “O’nun iyiliği ile ilgili olduğumuzu”, “Onun iyiliğini sürdürmek için olası her şeyi yapacağımızı” söylemiş olursunuz.

İnsanlar Nerede Ölüyor?
58% hastanede

22% evde

20% bakım evleri

Hastane ölümlerinin 59% u Yoğun Bakım Ünitelerinde olmaktadır.

Ölümün Fiziksel Belirtileri:

Akciğerler: gaz diffüzyonu ve oksijenasyonda azalma

Kan basıncı ve kalp atışı azalır. Vücut dolaşımı sağlamaz ve beyin yaşamsal merkezleri durur

Cilt aşırı soluk, siyanotik, sarımsı ve alacalı renktedir.

Kalp atışı düzensiz, nabız zayıf, hızlı ve düzensizdir.

Solunum değişken; önce derin, sonra yüzeyel, zorlu, daha hızlı veya daha yavaş veya düzensizdir (Cheyne-Stokes)

Böbrek fonksiyonları, Sıvı alımı ve idrar çıkışı azalır

Sfinkter kaslarındaki gevşeme nedeniyle idrar kaçırma (üriner inkontinans)

GİS hareketlilik nedeniyle fekal sızıntı (fekal inkontinans)

Yutkunmada güçlük, Genel bir zayıflık, Artmış bilinç bozukluğu,

Dışarıdan gelen uyaranlara tepkilerde zayıflama.

Ölmek üzere olan kişilerin ağrılarında azalma olmaz, Ağrıları ile ilgili konuşamazlar,

Sözel olmayan işaretler yakından gözlenmeli.

Hastanede ölen hastaların komforlu bakımı =  komforlu bakım =   palyatif bakım girişimleri

Palyatif Bakım (WHO-2010)

Bireyin yaşamına yıllar eklemek değil, yıllarına yaşam eklemektir”

Ölüm, yaşamın normal bir parçası olmakla birlikte genellikle bir hastalık gibi tedavi edilir. Bunun sonucu olarak birçok insan hastanede yalnız ve acı içinde ölür. Palyatif bakımın amacı; hastaların fiziksel, psikososyal ve manevi semptomlarının kapsamlı bir değerlendirme ve tedavisiyle hastaların ve ailelerinin acılarını hafifletmektir.

Palyatif Bakım

Palyatif bakım ilerleyici ve tedavisi mümkün olmayan hasta ve ailesinin fiziksel, psikolojik, sosyal ve spiritüel bakım gereksinimlerinin kapsamlı kontrolüne odaklanan interdisipliner tedavi yaklaşımıdır

Palyatif Bakımda Semptom Yönetimi

Ağrı Yönetimi: En önemli sorun ağrı olup, palyatif bakımın temel amacı ağrıyı önlemektir. Ağrının tipini, tarzını ve şiddetini belirlemek için ağrı değerlendirme formları kullanılır ve analjezi protokolü belirlenir.

Dispne: Hastalara en fazla ölüm duygusunu yaşatan ve anksiyeteye neden olan semptomlardan birisidir. Tedavi nedene yönelik olarak yapılmalı, terminal dönemdeki hastalarda sadece semptomatik tedavi uygulanmalıdır.

Bulantı-Kusma, Beslenme Bozukluğu: Bulantı-kusma hastaların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler. Hastalığın kendisinden, kemoterapiden ya da opioidlerden kaynaklanabilir. Tedavide farmakolojik ve nonfarmakolojik yöntemler kullanılır.

Dehidratasyon, Ağız Kuruluğu: Hastalar dehidrate ise parenteral sıvı uygulaması ilk tercih edilen yöntem değildir. Erken dönemde bulantı-kusma nedeniyle oral alım yetersiz ve ciddi bir dehidratasyon varsa ve bu durum böbrek yetmezliği, ilaç toksisitesi gibi nedenlerle hastanın diğer semptomlarını artırıyorsa kısa süreli parenteral sıvı replasmanı yapılabilir. Ağız kuruluğu, sık aralıkla oral su verilmesi ve mukoza nemlendiricileriyle önlenebilir.

Konstipasyon: Sıklıkla opioidlerin, antikolinerjik ilaçların, kalsiyum kanal blokerlerinin ve beslenme yetersizliğinin bir sonucudur. Organik bir neden söz konusu değilse semptomatik tedavi uygulanır.

Ödem ve Dolaşım Bozukluğu: Hipoalbuminemiye bağlı onkotik basınç azalması en sık nedendir. Ödem, örneğin dekompanse kalp yetmezliğinden kaynaklanıyorsa sıvı kısıtlaması, beslenmenin düzenlenmesi, kısa süreli diüretik uygulaması gibi yöntemler uygulanabilir, fizyoterapi yapılabilir, kompresyon çorapları, ekstremite elevasyonu, pozisyon değişiklikleri denenebilir . Özellikle alt ekstremitenin geniş ödemlerinde subkütan drenaj uygulanabilir.

Basınç Ülserleri: Basınç ülserlerinin önlenmesi için havalı yatak, pamuklu örtü ve giysiler kullanılmalı, perine bakımı ve temizliği, sık pozisyon değişikliği, mobilizasyon sağlanmalı, cilt temiz ve kuru tutulmalıdır.

Kaşıntı: Kaşıntı; prurioreseptif, nöropatik, nörojenik ve psikojenik kaynaklı olabilir. Böbrek ve karaciğer yetmezliklerinde üre, bilirubin başta olmak üzere biriken metabolitlerin reseptörleri uyarmasından kaynaklanır. Antihistaminikler, topikal antiprüritik ilaçlar kullanılır .

Halsizlik, Yorgunluk: Anemi, infeksiyon, depresyon gibi geri dönüşümlü nedenler varsa tedavi edilmelidir. Düşük doz steroidler yararlı olabilir.  Egzersiz, psikolojik destek, uğraş tedavisi yararlı olabilir. Halsizlik hastalığın son evresinin ifadesi de olabileceğinden hastayla iletişimi sürdürmek, aileyi hastaya destek olması konusunda bilgilendirmek önemlidir.

Oryantasyon Bozukluğu, Deliryum, Anksiyete

Bu sendroma ilaçlar, ilaç kesilme sendromu, metabolik dengesizlik, dehidratasyon, hiperhidrasyon, duyu kaybı, infeksiyon, ileri yaş, santral sinir sisteminin yapısal lezyonları ve hipoksik ensefalopati neden olur ya da artırır. Antidepresanlar, terminal dönem öncesi hastalarda, kronik anksiyetede ve uzamış yasta oldukça faydalıdır. Manevi destek de önemlidir.

Ölmekte Olan Hastalar İçin Hemşirelik Tanıları (Fiziksel Sorunlar)

Ağrı, Yorgunluk, Sıvı volüm eksikliği, Beslenmede dengesizlik, Gaz değişiminde bozulma,

Ölme Sürecinde Bakım (Dying Care)

Tanım: Yaşamın son evresinde fiziksel rahatlığın ve psikolojik huzurun ve sağlanması

<Aktiviteler

Hasta yorgun ve kötü durumda olduğunda bilişsel fonksiyonlar bakımından istemleri azaltınız

Hastayı anksiyete yönünden izleyiniz

Mood / genel duygu durumundaki değişimleri izleyiniz

Ölümü tartışmak için istekli olduğunuzu iletiniz

Hastayı ve ailesini ölüm hakkındaki duygularını paylaşmaya cesaretlendiriniz

Ağrı yönünden izleyiniz

Olanak varsa rahatsızlığı en aza indiriniz

Yutma problemi gelişirse ilaçları alternatif yollarla veriniz

Hasta yorgun olduğunda beslemeyi erteleyiniz

Sık sık sıvı ve yumuşak gıdalar sununuz

Kültürel olarak uygun gıdalar sununuz

Fiziksel ve / veya mental kapasitedeki bozulmalar yönünden izleyiniz

Sık sık dinlenme periyotları sağlayınız

Temel bakımda gereken şekilde yardım ediniz

Korkan hastaya fiziksel olarak yakın olarak / yanında kalınız

Mahremiyet gereksinimine saygı gösteriniz

Ortamı / çevreyi hastanın gereksinimlerine ve isteklerine göre düzenleyiniz

Hastanın bakım önceliklerini tanıyınız

Hasta ve aile için spiritüel destek almayı kolaylaştırınız

Hastanın ve ailenin özel / özgün bakım isteklerine saygı gösteriniz

Ailenin, hastanın yanında / başında kalma çabalarını destekleyiniz

Aileyi bakım kararlarına ve bakım aktivitelerine isteklerine uygun şekilde katınız

Cenaze için düzenlemeler konusunda görüşmelerini kolaylaştırınız

Tanım: Ölen bir hastanın vücuduna fiziksel bakım sağlanması ve ailesinin cesedi görürken desteklenmesi

Aktiviteler

Tüm tüpleri uygun şekilde çekiniz, çıkarınız

Bedeni gerektiği şekilde temizleyiniz

Kalçanın altına, bacakların arasına inkontinans bezi (hazır ara bezi) bağlayınız

Başında  ve yüzünde sıvı toplanmasını önlemek için yatağın başını hafifçe yükseltiniz

Olanak varsa, dişlerini ağzına yerleştiriniz

Gözlerini kapayınız

Vücudun normal/ uygun  pozisyonda  olmasını sağlayınız

Politikalara uygun şekilde, ilgili personele ve departmanlara bildirimde bulununuz

Kişisel eşyaları etiketleyiniz ve uygun yere yerleştiriniz

Ailenin isteğine uygun olarak din adamına (imama) bildirimde bulununuz

Ailenin ölüyü / vücudunu görmesini kolaylaştırınız ve görürken destekleyiniz

Aile üyeleri için destek ve mahremiyet sağlayınız

Organ bağışına ilişkin soruları yanıtlayınız

Aile ayrıldıktan sonra, politikalara uygun şekilde cesedi etiketleyiniz

Cesedi morga transfer ediniz

Morg görevlisine uygun şekilde bildirimde bulununuz.

Organ Bağışı Sağlanması

Tanım:Transplantasyon için yaşamsal organların ve dokuların uygun zamanda sağlanmasını garantiye almak için organ bağışı süreci boyunca ailelere rehberlik edilmesi

Aktiviteler

Organ bağışı konusunda kurumsal politika ve prosedürleri gözden geçiriniz

Potansiyel donörün tıbbi öyküsünü organ bağışının kontrendikasyonları bakımından gözden geçiriniz

Ölüm kriterlerine bağlı olarak, bağışta bulunulabilecek organın uygunluğuna göre tahminde bulununuz ve önceden harekete geçiniz

Aile bağışta bulunmak istiyor ancak kontrendikasyonlar varsa aileye emosyonel destek sağlayınız

Organ bağışı ekibini potansiyel donör varlığı konusunda uyarınız

Donörün uygunluğunu doğrulayacak örneklerin alınması, toplanması sürecine katılınız

Mevcut olan beyin ölümü kriterlerini aile üyelerinin anlayabileceği terimlerle ifade etmek için hazırlık yapınız

Organ bağışı için ailenin onayını uygun şekilde alınız

Alınması için yetki verilen her bir organ ve doku için onay formlarının ayrı ayrı tamamlanmasında  aile ile işbirliği yapınız.

Ailenin acı çekme, keder duyguları için zaman sağlayınız

Aile için emosyonel destek sağlayınız

Organ bağışında finansal sorumluluklar, transplant kriterleri ve işlemin süresi konusunda genel / yaygın olarak sorulan soruları yanıtlayınız

Organın yaşamasını sürdürmek/ korumak için gerekli önlemleri alınız örn. intravenöz sıvılar, ventilasyon

Organ bağışlama prosedürlerine uygun şekilde katılınız

Postmortem bakım sağlayınız

Olası olduğunda, aileye ölümden sonra vücudunu görme olanağı sağlayınız

İşlem / süreç sonrası toplantıya katılınız